Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΩΝ ΣΧΟΛΙΚΑ ΕΓΧΕΙΡΊΔΙΑ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΗ ΤΑΥΤΌΤΗΤΑ

Ο Ιστορικός ή ο συγγραφέας ενός σχολικού βιβλίου Ιστορίας που θα επικεντρωθεί, σε διαφορετικές πλευρές του ιστορικού παρελθόντος, αντίθετες σε σχέση με τις κυρίαρχες ερμηνείες των γεγονότων, που για χρόνια επικρατούσαν, αυτομάτως θα υποστεί την κριτική και ενδεχομένως την απόσυρση του βιβλίου του. Από το περιεχόμενο των σχολικών εγχειριδίων μπορεί κανείς να διακρίνει σε ποιο βαθμό αποτυπώνεται μια εθνοκεντρική προσέγγιση. Το σχολικό εγχειρίδιο ιστορίας μέσα από το περιεχόμενό του μπορεί να συνεισφέρει στη συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας γιατί αναδεικνύει τρία χαρακτηριστικά: α) Της συνέχειας, β) Της ομοιογένειας, γ) Της μοναδικότητας του έθνους.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο τα σχολικά εγχειρίδια κατασκευάζουν και αναπαράγουν αναπαραστάσεις για τον «εθνικό εαυτό» και τους άλλους λαούς. Ειδικότερα στην Ελλάδα το εκπαιδευτικό σύστημα στηρίζει το ένα και μοναδικό εγχειρίδιο για κάθε μάθημα. Το σύστημα παραγωγής των βιβλίων στην Ελλάδα θεωρείται το πιο συγκεντρωτικό στην Ευρώπη. Στο μοναδικό σχολικό εγχειρίδιο αποτυπώνονται ξεκάθαρα οι πολιτικές και ιδεολογικές επιλογές της εκάστοτε πολιτικής εξουσίας. Σε αυτό το πλαίσιο οι εκπαιδευτικοί έχουν ελάχιστες επιλογές πρωτοβουλίας.[1] Η εθνική ομοιογένεια παρουσιάζεται ως μια από τις σπουδαιότερες εθνικές αξίες. Καλλιεργείται από όλα τα εκπαιδευτικά συστήματα του κόσμου. Στα ελληνικά σχολικά εγχειρίδια η ελληνικότητα και το ελληνικό έθνος περιγράφονται ως οντότητα υπερβατική, φυσική έξω από το χρόνο και την ιστορία, ως αδιάσπαστη πολιτισμική συνέχεια και αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό της ιστορικής αφήγησης. Ο μύθος της απόλυτης και έμμεσα «φυσικής» εθνικής ομοιογένειας κατασκευάζεται μέσα από τη διαδικασία της ιστορικής αποσιώπησης. Αυτό αποτυπώνεται στην αποσιώπηση των ανομοιογενών πληθυσμών την περίοδο της ίδρυσης του κράτους και την ταυτόχρονη αφομοιωτική εθνική πολιτική.( Β. Ελλάδα, Μακεδονία). Δεν αναφέρουν την ιστορική διάσταση της αρχαιότητας, αποσιωπούν την πολυεθνική σύσταση του Βυζαντίου και παρουσιάζουν περιοχές της Ελλάδας σαν να κατοικούνταν από τον καιρό της άλωσης με ελληνοχριστιανικό πληθυσμό[2].

Για πάρα πολλά χρόνια η ιστορική αφήγηση που αποτυπωνόταν στα βιβλία ιστορίας αποτελείτο από μια ενιαία συνεκτική αφήγηση μεγάλων γεγονότων. Το σχολείο και το σχολικό εγχειρίδιο παίζει καθοριστικό ρόλο στην κατασκευή της εθνικής ταυτότητας των μαθητών καθώς μέσα από το μάθημα της ιστορίας μπορεί να διαδοθεί η κυρίαρχη ιδεολογία για τον εθνικό χώρο και χρόνο για την κουλτούρα ελλήνων και για επιτευχτεί η υιοθέτηση των κοινών εθνικών συμβόλων[3]. Ο ιδεολογικός ρόλος της εκπαίδευσης μπορεί να πραγματωθεί μέσα από τον μηχανισμό του σχολείου. Εκεί μπορεί η εκάστοτε εξουσία να περάσει με αποτελεσματικό τρόπο μια μαζική ποιοτική ιδεολογική μεταλλαγή. Στην περίπτωση της Ελλάδας η οικοδόμηση ενός εκπαιδευτικού συστήματος αποτέλεσε μια από τις πρώτες προτεραιότητες του νεοσύστατου ελληνικού κράτους το 1834.Αποτελεσε ένα συνδυασμό Βαυαρικών και Γαλλικών συστημάτων με φοίτηση υποχρεωτική και γενική[4].

Το 1881 αποτελεί χρονολογία κατά την οποία επισημοποιείται η καθιέρωση του τρίσημου σχήματος της ελληνικής ιστορίας. Το περιεχόμενο της θα περιλαμβάνει αρχαιολατρία, ένταξη Βυζαντίου και στροφή στη νεότερη ιστορία. Μόλις το 1882 προκηρύσσεται ο πρώτος διαγωνισμός διδακτικών βιβλίων και εγχειρίδιων ιστορίας οπότε εξασφαλίζεται η ομοιογένεια στην ιστορική γνώση[5]. Από αυτή την εποχή οριοθετούνται οι βασικοί στόχοι για το μάθημα της ιστορίας, με κυριότερο την καλλιέργεια του εθνικού φρονήματος. Η διδακτέα υλη επομένως είναι προσαρμοσμένη προς αυτή τη προοπτική προάγοντας συγκεκριμένους παιδευτικούς στόχους και διαπλάθοντας άξιους πατριώτες[6].

Στο πρώτο επίσημο Α.Π του 1884 η ιστορία εντάσσεται στα «πραγματικά μαθήματα». Αρκετά αργότερα το 1913 το μάθημα της ιστορίας εμπλουτίζεται και διδάσκεται περισσότερες ώρες στο δημοτικό. Το Α.Π του 1913 συντάσσεται υπό το πρίσμα των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων που καθιέρωσαν οι δημοτικιστές υπό την κυβέρνηση του Ε. Βενιζέλου. Σε σχέση με το μάθημα της ιστορίας δεν άλλαξε κάτι ως προς το περιεχόμενο, αλλά ούτε και ως προς τους σκοπούς του μαθήματος. Συνέχισε την ίδια κατεύθυνση, δηλ την πολιτισμική συνέχεια του ελληνικού έθνους[7]. Τόσο κατά τη διάρκεια της δικτατορίας όσο και μετά τη μεταπολίτευση ο βασικός στόχος του μαθήματος παραμένει η εθνική διαπαιδαγώγηση. Και τα επόμενα Α.Π έως και το 2000, παρόλο που σε θεωρητικό επίπεδο διαφοροποιήθηκαν οι στόχοι, η γνώση του παρελθόντος βασίζεται σε στόχους που είναι έξω από το γνωστικό αντικείμενο της ιστορίας και είναι ρητά φρονηματικοί[8]. Τα σχολικά βιβλία ιστορίας του Καλοκαιρινού ,Σταυριανού, Ρεπούση, αποτελούν κάποια από τα βιβλία που δημιούργησαν μεγάλη αναταραχή στο χώρο της εκπαίδευσης και θα ασχοληθούμε σε ένα άλλο αφιέρωμα . Παρακάτω θα γίνει μια προσπάθεια να προσεγγίσουμε το ζήτημα της ιστορίας στις ΗΠΑ.

[1]Έφη Αβδελά, «Η συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας στο ελληνικό σχολείο: "εμείς" και οι "άλλοι"» στο,ιδιο,σελ.36-41.

[2]Άννα Φραγκουδάκη, «Οι πολιτικές συνέπειες της ανιστορικής παρουσίασης του ελληνικού έθνους» στο, ίδιο ,σελ.147-149.

[3]Έφη Αβδελά, «Η συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας στο ελληνικό σχολείο: "εμείς" και οι "άλλοι"» στο, ίδιο, σελ. 40- 41.

[4]Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, «Ο κοινωνικός ρόλος των εκπαιδευτικών μηχανισμών στην Ελλάδα: 1830-1922» στο,Εξάρτηση και αναπαραγωγή, θεμέλιο 1992 σελ. 393.

[5]Έλλη Σκοπετέα, Το «Πρότυπο Βασίλειο» και η Μεγάλη Ιδέα. Όψεις του εθνικού προβλήματος στην Ελλάδα (1830-1880),Αθήνα ,Πολύτυπο, 1988,σ.309.

[6]Έφη Αβδελά, «Σχολείο και Ιστορία», Νήσος, Αθήνα 1998,σελ.20.

[7]Στο ίδιο σελ 22.

[8]Στο ίδιο σελ.27