ΜΝΗΜΗ-ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο Ζακ Λε Γκόφ περιγράφει τη μνήμη ως μια ιδιότητα της νοητικής λειτουργίας του ανθρώπινου εγκεφάλου, όπου ο εγκέφαλος μπορεί να διατηρεί κάποιες λειτουργίες, και τις οποίες μπορεί να ενεργοποιήσει στο μέλλον καθώς αποτελούν παρελθούσες διαδικασίες. Η μνήμη υπόκεινται σε συνειδητές ή ασυνείδητες χειραγωγήσεις τις οποίες επηρεάζουν, το συναίσθημα, η επιθυμία, η αναστολή, η λογοκρισία πάνω στην ατομική μνήμη. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η συλλογική μνήμη αποτελεί ένα μεγάλο διακύβευμα μεταξύ κρατικής εξουσίας και κοινωνιών. Σκοπός της εξουσίας είναι να χειραγωγήσει την μνήμη και τη λήθη για να νομιμοποιήσει τις κρατικές επιλογές της.[1]

Συμφώνα με τον Pierre Nora η μνήμη και η ιστορία βρίσκονται σε θεμελιώδη αντίθεση. Η μνήμη βιώνεται μέσα σε ζωντανές κοινωνίες μέσα στη ζωή. Παραμένει σε μόνιμη εξέλιξη ανοικτή στη διαλεκτική της ανάμνησης και της λήθης, ευάλωτη στην χειραγώγηση και την οικειοποίηση. Η ιστορία από την άλλη πλευρά ανοικοδομείται συνεχώς έχοντας προβληματική και ελλιπή ερμηνεία. Η μνήμη αποτελεί τον δεσμό μας με το παρόν και η ιστορία είναι μια παράσταση του παρελθόντος. Η μνήμη στο βαθμό που είναι συναισθηματική φιλοξενεί μόνο αυτά τα γεγονότα που ταιριάζουν και τροφοδοτούν τις αναμνήσεις. Η ιστορία είναι μια πνευματική και κοσμική παραγωγή, απαιτεί ανάλυση και ερμηνεία. Το πέρασμα από τη μνήμη στην ιστορία έχει απαιτήσει από κάθε κοινωνική ομάδα να επαναπροσδιορίσει την ταυτότητά της μέσω της αναζωογόνησης της ιστορίας της. Το καθήκον της μνήμης κάνει όλους να αφηγούνται την δική τους ιστορία. Η ζήτηση για την ιστορία ξεπέρασε τον κύκλο των επαγγελματιών ιστορικών. Όσοι έχουν από καιρό περιθωριοποιηθεί από την παραδοσιακή ιστορία νιώθουν την ανάγκη να ανακτήσουν τα θαμμένα τους παρελθόντα. Ακολουθώντας το παράδειγμα των εθνικών ομάδων και των κοινωνικών μειονοτήτων, κάθε εδραιωμένη ομάδα, διανοητική ή μη, αισθάνεται την ανάγκη να αναζητήσει τη δική της προέλευση και ταυτότητα.[2]

Ο Ζακ Λε Γκόφ αναφέρει ότι «κατά τον ίδιο τρόπο που το παρελθόν δεν συνιστά την ίδια την ιστορία, αλλά το αντικείμενο της, έτσι και η µνήµη δεν είναι η ιστορία, αλλά ένα από τα αντικείμενα της».[3] Το παρόν καθορίζει με ποιον τρόπο αντιλαμβανόμαστε το παρελθόν. Η κουλτούρα επίσης ανάλογα με τις αντιλήψεις και τις γνώσεις που έχει αποκτήσει στη πορεία του χρόνου θα ενσωματώσει ανάλογα και το παρελθόν. Όπως αναφέρει ο Λιάκος η αντίληψη του παρελθόντος εξαρτάται από τις πολιτισμικές διαθεσιμότητες του παρόντος. Ποιά στοιχεία του παρελθόντος θα αξιοποιηθούν από τη μνήμη και ποιά όχι. Αυτή η διαδικασία κατά τον Λιάκο ονομάζεται «πολιτισμική σημείωση του ιστορικού παρελθόντος». Η κουλτούρα είναι το περιβάλλον μέσα στο οποίο αναδεικνύεται το μήνυμα της ιστορίας.[4]«Ο ιστορικός έρχεται σε επαφή με το παρελθόν μέσα από τις διαδοχικές προσεγγίσεις του εκάστου παρόντος προς το παρελθόν, όπως αυτές είναι ενσωματωμένες στη μνημονική και στην ιστορική παράδοση».[5] Συμφωνά με τον Ζακ Λε Γκόφ η φράση του Κρότσε ότι «κάθε ιστορία είναι μια σύγχρονη ιστορία» εννοεί ότι όσο απομακρυσμένα κι αν δείχνουν μέσα στο χρόνο τα γεγονότα που αφηγείται η ιστορία αναφέρονται στην πραγματικότητα στις παρούσες ανάγκες και στις παρούσες καταστάσεις στο πλαίσιο των οποίων έχουν αντίκτυπο εκείνα τα γεγονότα». Δηλαδή το παρελθόν εμπεριέχεται στη παρούσα πραγματικότητα.[6] Ο τρόπος και οι αναμνήσεις μεταβάλλονται με βάση το παρόν καθώς οι άνθρωποι θυμούνται εκκινώντας από την παροντική τούς κατάσταση. Η μνήμη αναπλάθει το παρελθόν κάτω από το βάρος του παρόντος.«Στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας έχουμε να κάνουμε με κοινωνίες και κοινότητες για τις οποίες το παρελθόν αποτελεί ουσιαστικά ένα μοντέλο για το παρόν».[7] Σε τελικό συμπέρασμα η μνήμη αποτελεί βασικό στοιχείο και καθοριστικό παράγοντα στη διαμόρφωση και συγκρότηση της προσωπικής ταυτότητας. Όσο καθοριστικός είναι ο ρόλος της μνήμης, εξίσου καθοριστική είναι και η λήθη. Η μνήμη δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς τη λήθη. Αλληλοσυμπληρώνονται [8]. Η λήθη αποτελεί την αντίθετη πλευρά της μνήμης καθώς πιστεύουμε πως η λήθη ουσιαστικά σημαίνει την άρνηση να θυμόμαστε, όμως στην πραγματικότητα Μνήμη και Λήθη αποτελούν δύο έννοιες που είναι αλληλένδετες μεταξύ τους.[9]

[1]Ζακ Λε Γκόφ,«Ιστορίακαιμνήμη» ,Νεφέλη, Αθήνα,1998,σελ,87.-90.

[2]Pierre Nora, «Between Memory and History: Les Lieux de MémoireAuthor(s)», Reviewed work(s):Source: Representations, No. 26, Special Issue: Memory and Counter-Memory (Spring, 1989),pp. 7-24Published by: University of California PressStable URL: https://www.jstor.org/stable/2928520 .Accessed: 02/02/2013 08:20

[3]Ζακ Λε Γκοφ,«Ιστορία και μνήμη»,Νεφέλη,Αθήνα,1998,σελ,182.

[4]Αντώνης Λιάκος,«Πώς το παρελθόν γίνεται ιστορία», Πολις, 2007,σελ,102-126.

[5]Στο ίδιο σελ,113.

[6]Ζακ Λε Γκοφ, «Ιστορία και μνήμη»,Αθήνα,1998,σελ,154.

[7]Eric Hobsbawm,«Για την Ιστορία» ,Θεμέλιο,Αθήνα.1998,σελ,25.

[8]Θωμάς Σιδέρης «Η ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ» ένα οδοιπορικό στα πέτρινα δημοτικά σχολεία της ηπειρωτικής Ελλάδος Κλειδάριθμος, σελ,15.

[9] Τασούλα Βερβενιώτη - Συλλογικό - Κωνσταντίνα Μπάδα - Βασίλης Δαλκαβούκης - Ρίκη Βαν Μπουσχότεν - Ευτυχία Βουτυρά «Μνήμες και λήθη του ελληνικού εμφυλίου πολέμου»: Επίκεντρο ,2008,σελ,13.