Η ΣΧΕΣΗ ΜΑΣ ΜΕ ΤΗ ΤΟΥΡΚΙΑ. ΜΙΑ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΚΕΨΗ

Το θέμα της Αγίας Σοφίας κυριαρχεί αυτό το καιρό και είναι λογικό να έχει προκαλέσει μεγάλες αντιδράσεις στη κοινή γνώμη της Ελλάδας κυρίως, λόγο τον στενών ιστορικών, θρησκευτικών και πολιτιστικών δεσμών που υπάρχουν με το συγκεκριμένο μνημείο. Στο συγκεκριμένο θέμα δύσκολα θα έχουμε συμμάχους που θα στήριζαν της ελληνικές ανησυχίες. Θα αρκεστούμε σε λόγια παρηγοριάς και κατανόησης. Οι έλληνες πρέπει να καταλάβουν ότι οι γεωπολιτικές σχέσεις καθορίζονται και υλοποιούνται με συμμαχίες που αφορούν διαφορικά κριτήρια, όπως τα οικονομικά και γεωπολιτικά συμφέροντα των εκάστοτε χωρών. Έχω την αίσθηση ότι πρέπει να αντιμετωπίσουμε την Τουρκία σε διαφορικό επίπεδο σε σχέση δηλαδή με τον τρόπο που τα τελευταία χρόνια έχει σχεδιάσει και προσπαθεί να υλοποιήσει την νέα της γεο-στρατηγική πολιτική. Πρέπει να αποφύγουμε τον αποπροσανατολισμό που επιχειρείται από την πλευρά της Τουρκίας με το θέμα του μνημείου της Αγίας Σοφίας με σκοπό να προκαλέσουν το θυμικό των ελλήνων οδηγώντας τους σε διαφορετικό μονοπάτι. Η Αγία Σοφία, την οποία η ΟΥΝΕΣΚΟ έχει ονομάσει Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, χτίστηκε ως Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία κατά τη Βυζαντινή εποχή, υπήρξε σύμβολο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και θεωρείται σημαντικό μέρος της ελληνικής κληρονομιάς. Μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης το 1453 από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, το μνημείο έγινε τζαμί. Το 1934, σύμφωνα με απόφαση του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, ιδρυτή της Τουρκικής Δημοκρατίας, ο χώρος μετατράπηκε σε μουσείο. Από τότε, η μετατροπή της δομής σε τζαμί ήταν ένας από τους σημαντικότερους συμβολικούς αγώνες των ισλαμικών συντηρητικών στοιχείων στην Τουρκία. Τα τελευταία χρόνια, η Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων στην Τουρκία, η Diyanet, άρχισε να υποστηρίζει την ιδέα και από το 2016 διεξάγει, κατά καιρούς, αναγνώσεις Κορανίου στην Αγία Σοφία που μεταδίδονται από τα τουρκικά κρατικά μέσα ενημέρωσης. Η εκστρατεία για τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί είναι δημοφιλής σε ολόκληρο το τουρκικό κοινό. σύμφωνα με έρευνα που διεξήχθη τον Ιούνιο με πρωτοβουλία μιας κυβερνητικής εφημερίδας, Yeni Safak, περίπου το 73% των ερωτηθέντων υποστήριξε τη μετατροπή του σε τζαμί, με ιδιαίτερα ισχυρή υποστήριξη μεταξύ των υποστηρικτών του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Με αυτό το σκεπτικό η Τουρκία θα καταφέρει να υλοποιήσει τα υπόλοιπα σχεδία της που κατά τη γνώμη μου είναι πιο επικίνδυνα. Πρέπει σίγουρα να αντιδράσουμε αλλά με ψυχραιμία και όχι με εθνικιστικές κορώνες και άκρατο συναισθηματισμό. Πρέπει να σχεδιάσουμε την αντίδραση με στόχο την επομένη κίνηση της Τουρκίας την οποία είδη επεξεργάζονται και σχεδιάζουν. Πρέπει να έχουμε κατά νου τι κρύβεται πίσω από την απόφαση για την Αγία Σοφία, που αποσκοπεί η Τουρκία, έτσι ώστε να είμαστε έτοιμη για την επόμενη κίνηση της κατανοώντας την νέα πολιτική και ιστορική πορεία της Τουρκίας αυτή τη περίοδο που βασίζεται στο νέο -εθνικισμό. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του νέο-εθνικισμού της Τουρκίας είναι η λατρεία του κράτους, του ένδοξου Οθωμανικού παρελθόντος και η έμφαση στον κεντρικό ρόλο ενός ισχυρού ηγέτη. Σκοπός είναι η δημιουργία μιας Νέας Τουρκίας. Αλλά τι είναι η Νέα Τουρκία; Η Νέα Τουρκία αφορά τον μελλοντικό σχέδιο για την επέκταση του παγκόσμιου ρόλου της χώρας τον 21ο αιώνα. Σε έναν πολυπολικό κόσμο που χαρακτηρίζεται από γεωπολιτικό ανταγωνισμό, η Τουρκία του Ερντογάν θέλει να είναι μια αυτόνομη δύναμη με ένα πόδι σε κάθε στρατόπεδο.

Ούτε ανατολικά ούτε δυτικά, ούτε υπερατλαντικοί ούτε ευρασιατικοί - οι σημερινοί ηγέτες της Τουρκίας ελπίζουν να σφυρηλατήσουν μια μη ευθυγραμμισμένη δύναμη στην περιφέρεια της Ευρώπης. Η Ευρώπη δεν αντιδρά εδώ και χρόνια, χωρίς και η ίδια να ξέρει τι είδους σχέση θέλει με την Τουρκία, η αδιαφορία ή έλλειψη του ηγετικού ρόλου των ΗΠΑ στην περιοχή της ανατολής , και η ανοχή που υπάρχει στα θεσμικά όργανα (ΝΑΤΟ) στα οποία η Τουρκία συμμετέχει εδώ και δεκαετίες έχει ανοίξει τον δρόμο για την υλοποίηση των σχεδίων της. Σε αυτόν τον εγωκεντρικό κόσμο, οι φόβοι και οι φιλοδοξίες της Τουρκίας συγκλίνουν σε ένα αναπόφευκτο αποτέλεσμα. Με την άνοδο του τουρκικού εθνικισμού και μια ολοένα και πιο αποφασιστική εξωτερική πολιτική, η Τουρκία ακολουθεί το δικό της Sonderweg (ειδική πορεία)[1]. Το Sonderweg είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται συνήθως σε σχέση με τη Γερμανία.[2] Οι ίδιες οι συνθήκες και η ιστορία της Τουρκίας είναι, φυσικά, μοναδικές. Αλλά η ιδέα ότι τα συμφέροντα της Τουρκίας εξυπηρετούνται καλύτερα μέσω μιας μη ευθυγραμμισμένης πορείας, η ιδέα ότι η Τουρκία προορίζεται να είναι μια μεγάλη δύναμη, και η αυτοσυνείδητη προσπάθεια διαφοροποίησης της Τουρκίας από τις άλλες χώρες στην περιοχή της είναι όλα θέματα που απηχούν στη συζήτηση για τη γερμανική ιστορία. Αυτό δεν σημαίνει ότι το Sonderweg της Τουρκίας θα αναπαράγει τη πορεία της Γερμανίας. Η Τουρκία θα έχει τη δική της πορεία. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του νέο-εθνικισμού της χώρας είναι η λατρεία του κράτους, και η έμφαση στον κεντρικό ρόλο ενός ισχυρού ηγέτη - που υποστηρίζεται από τους υποστηρικτές του Ερντογάν ως αναγκαιότητα για την επιβίωση του κράτους. Ο Ερντογάν δεν είναι αποκλειστικά εθνικιστής, οθωμανός ή ισλαμιστής - είναι ένα μείγμα όλων αυτών των πραγμάτων. Όμως ο Οθωμανισμός είναι κεντρικός για το Sonderweg της Τουρκίας στο ότι οι συντηρητικοί ηγέτες της σύγχρονης Τουρκίας θέλουν να θυμίζουν συνεχώς στο έθνος το ένδοξο παρελθόν της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, υποσχόμενοι ένα χρυσό μέλλον. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να εντάξουμε και την απόφαση του Ερντογάν για την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί. Θέλει να αποκαθηλώσει το κοσμικό χαρακτήρα διακυβέρνησης της Τουρκίας του Κεμάλ,υποκαθιστώντας τον με μια διακυβέρνηση νέο -οθωμανικού τύπου με τον εαυτό του σε ρόλο Σουλτάνου. Το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν (AKP) έθεσε τις ιδεολογικές βάσεις της έννοιας στις αρχές της 18χρονης πορείας του. Στο έργο του Στρατηγικό Βάθος [3], ο πρώην Τούρκος πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου υποστήριξε ένα είδος τουρκικής Sonderweg- υποστηρίζοντας ότι, για να εκπληρώσει το ιστορικό της πεπρωμένο και να αναδειχθεί ως παγκόσμια υπερδύναμη, η Τουρκία θα πρέπει να συμπληρώσει στον δυτικό της προσανατολισμό με μια βαθύτερη συμμετοχή στη Μέση Ανατολή και τα Βαλκάνια. Ενώ ο Νταβούτογλου έχει αποχωρήσει από την εξουσία, η προσέγγισή του παραμένει η κατευθυντήρια αρχή για τα στελέχη που διαχειρίζονται την τουρκική εξωτερική πολιτική στην Αφρική, τα Βαλκάνια και τη Μέση Ανατολή. Η αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος του 2016 και οι τουρκικές αντιλήψεις σχετικά με την ενοχή της Δύσης ,άλλαξαν σημαντικά τον τρόπο σκέψης στην Άγκυρα. Όταν οι σημερινοί ηγέτες της Τουρκίας κοιτάζουν τριγύρω, βλέπουν έναν ολοένα και πιο εχθρικό κόσμο γεμάτο εχθρικές δυνάμεις, στον οποίο η Τουρκία είναι ένας μοναχικός λύκος. Η Τουρκία ισχυρίζεται ότι η απόπειρα πραξικοπήματος τον Ιούλιο του 2016 ενορχηστρώθηκε από μέλη του Κινήματος Gulen, οπαδοί του εξόριστου τούρκου Ισλαμικού κληρικού Fetullah Gulen κάτοικο των ΗΠΑ. Σύμφωνα με την τουρκική κυβέρνηση, οι γκιουλνιστές διείσδυσαν σε κρατικούς θεσμούς, συμπεριλαμβανομένου του δικαστικού σώματος και του στρατού, για να οργανώσουν πραξικόπημα. Με άλλα λόγια, πολλές χιλιάδες υψηλού επιπέδου δημόσιοι υπάλληλοι και προσωπικό ασφαλείας δεν ήταν πιστοί στο κράτος αλλά στον εξόριστο κληρικό. Στη συνέχεια, εκατοντάδες χιλιάδες συνελήφθησαν ή απολύθηκαν, μια διαδικασία που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Μετά την κατάρρευση της κατάπαυσης του πυρός με το Κουρδικό Εργατικό Κόμμα (PKK) το 2015, το νοτιοανατολικό τμήμα της Τουρκίας μοιάζει και πάλι με μια ζώνη πολέμου. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 και του 1990, η Τουρκία παραβίαζε κατάφορα τα ανθρώπινα δικαιώματα, με την καταστροφή χιλιάδων χωριών, τον εκτοπισμό εκατομμυρίων και περίπου 40.000 νεκρούς. Το τουρκικό κράτος θεωρεί τα κοινωνικά κινήματα που υποστηρίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ελευθερίες ως κίνδυνο, όπως φαίνεται από τον τρόπο με τον οποίο το κίνημα του πάρκου Gezi του 2013 συντρίφθηκε βάναυσα και με τον τρόπο με τον οποίο οι ακτιβιστές συνεχίζουν να στοχεύονται, μαζί με τα μέλη των κουρδικών πολιτικών κινημάτων. Αλλά πόσο μακριά μπορεί να πάει η Τουρκία προς αυτή την κατεύθυνση; Ποια είναι η ικανότητα της χώρας να ασκεί επιρροή πέρα ​​από τα σύνορά της; Η επικρατούσα άποψη στην Άγκυρα είναι ότι οι εξωτερικές δεσμεύσεις της Τουρκίας στη Λιβύη και τη Συρία και το στρατιωτικό της αποτύπωμα αλλού στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική, είναι αναγκαιότητα, αν όχι μέρος του πεπρωμένου της - αλλά σίγουρα όχι ευθύνη. «Μέσα σε μισό αιώνα, ακόμα κι αν δεν το καταλάβουμε, η Τουρκία θα αναδειχθεί ως μια από τις ισχυρότερες δυνάμεις του κόσμου, θα ταξιδέψει σε μεγαλύτερα επιτεύγματα», δήλωσε ο Ερντογάν τον Φεβρουάριο του 2020. «[Η Τουρκία] θα στεφθεί με νίκες από το Ιράκ στη Συρία - από την Ανατολική Μεσόγειο σε άλλες περιοχές. Η εμπιστοσύνη της Άγκυρας στη δική της πορεία εκδηλώνεται στην αναζήτηση της αυτάρκειας στις προμήθειες άμυνας και στην επιθυμία της να επεκτείνει το στρατιωτικό της αποτύπωμα σε περιφερειακές συγκρούσεις. Τα τελευταία χρόνια, η Τουρκία έχει αυξήσει τη στρατιωτική της ικανότητα ανοίγοντας βάσεις στο Κατάρ και τη Σομαλία, αναπτύσσοντας στρατεύματα στη Λιβύη, παρέχοντας εκπαίδευση στο Σουδάν και υποστηρίζοντας Σουνιτικές πολιτοφυλακές στη Συρία. Έχει αναπτύξει αμυντικές δυνατότητες σε εμβληματικά τουρκικά έργα σε διάφορα στάδια ανάπτυξης - όπως τουρκικούς πυραύλους, τουφέκια ελεύθερου σκοπευτή, φρεγάτες, υποβρύχια, θωρακισμένα οχήματα και, φυσικά, αεροσκάφη. Όλα αυτά υπογραμμίζουν τον στόχο της Τουρκίας να μειώσει την εξάρτησή της από τον εξωτερικό κόσμο (κυρίως σύμμαχοι του ΝΑΤΟ) στις προμήθειες άμυνας. Ο κ. Ερντογάν όχι μόνο θεωρεί την Τουρκία τον ηγέτη του μουσουλμανικού κόσμου, αλλά βλέπει την ευκαιρία να αρπάξει την περιφερειακή επιρροή στις γειτονικές χώρες . Το επικρατούμενο συναίσθημα μεταξύ του Ερντογάν και των γραφειοκρατών του είναι ότι η Τουρκία θα συνεργαστεί με τη Δύση ή θα την αντιμετωπίσει σε έναν σκληρό γεωπολιτικό ανταγωνισμό. Η Τουρκία δεν φαίνεται πλέον πρόθυμη να συνάψει την πολιτική της καλής γειτονίας της με υπερατλαντικούς θεσμούς ή την Ευρωπαϊκή Ένωση. Είτε από επιλογή ή αναγκαιότητα, η Νέα Τουρκία θα προσπαθήσει να συνεχίσει το Sonderweg της .

[1] Το Sonderweg είναι μια θεωρία στη γερμανική ιστοριογραφία που θεωρεί ότι οι γερμανόφωνες χώρες, ή η χώρα της Γερμανίας, ακολούθησε μια μοναδική πορεία από την αριστοκρατία στη δημοκρατία, διαφορετική από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Χρησιμοποιείται επίσης για να εξηγήσει τη γερμανική εξωτερική πολιτική και ιδεολογία πριν και κατά τη διάρκεια του Α 'Παγκοσμίου Πολέμου, η οποία χαρακτηρίστηκε από την προσπάθεια να βρει έναν «Τρίτο Δρόμο» για τον κόσμο, εκτός από τη δυτική δημοκρατία ή την ανατολική τσαρική αυτοκρατορία. Η σύγχρονη σχολή σκέψης με αυτό το όνομα εμφανίστηκε νωρίς κατά τη διάρκεια του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου ως συνέπεια της ανόδου της ναζιστικής Γερμανίας. Συνεπεία της κλίμακας της καταστροφής που υπέστη η Ευρώπη από τη ναζιστική Γερμανία στην Ευρώπη, η θεωρία Sonderweg της γερμανικής ιστορίας έχει αποκτήσει προοδευτικά μεγάλη ανάπτυξη εντός και εκτός της Γερμανίας, ειδικά από τα τέλη της δεκαετίας του 1960. Συγκεκριμένα, οι υποστηρικτές της υποστηρίζουν ότι ο τρόπος με τον οποίο η Γερμανία αναπτύχθηκε κατά την διάρκεια των αιώνων εξασφάλισε ουσιαστικά την εξέλιξη μιας κοινωνικής και πολιτικής τάξης σύμφωνα με τη ναζιστική Γερμανία. Κατά την άποψή τους, οι γερμανικές νοοτροπίες, η δομή της κοινωνίας και οι θεσμικές εξελίξεις ακολούθησαν μια διαφορετική πορεία σε σύγκριση με τα άλλα έθνη της Δύσης, που είχαν μια «φυσιολογική» εξέλιξη των ιστοριών τους. Ο γερμανός ιστορικός Heinrich August Winkler έγραψε για το ζήτημα της ύπαρξης ενός Sonderweg: «Για πολύ καιρό, οι μορφωμένοι Γερμανοί το έβλεπαν θετικά, αρχικά διεκδικώντας μια ειδική γερμανική αποστολή, μετά την κατάρρευση του 1945, επικρίνοντας την απόκλιση της Γερμανίας από τη Δύση. Σήμερα, η αρνητική άποψη κυριαρχεί. Η Γερμανία , σύμφωνα με την επικρατούσα γνώμη, διαφέρει από τα μεγάλα ευρωπαϊκά έθνη σε βαθμό που θα δικαιολογούσε να μιλάμε για «μοναδικό γερμανικό μονοπάτι». Και, σε κάθε περίπτωση, καμία χώρα στη γη δεν πήρε ποτέ αυτό που μπορεί να χαρακτηριστεί ως «κανονικό μονοπάτι» ». Ασύμμετρη ιστορική σύγκριση: η περίπτωση του γερμανικού Sonderweg Jürgen Kocka Δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά: 17 Δεκεμβρίου 2002 https://doi.org/10.1111/0018-2656.751999075

[2] Winson Chu, Jesse Kauffman, Michael Meng, A Sonderweg μέσω της Ανατολικής Ευρώπης; Οι Ποικιλίες του Γερμανικού Κράτους στην Πολωνία κατά τη διάρκεια των δύο Παγκοσμίων Πολέμων, Γερμανική Ιστορία , Τόμος 31, Τεύχος 3, Σεπτέμβριος 2013, Σελίδες 318-344, https://doi.org/10.1093/gerhis/ght032

[3] Stratejik Derinlik (Turkish) Paperback - January 1, 2001 by Ahmet Davutoglu (Author), n/a (Editor, Translator)