ΔΗΜΟΣΙΑ ΜΝΗΜΗ

Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος μπορεί να τελείωσε, αλλά το παρελθόν αρνείται να παρέλθει. Οι πόλεμοι μνήμης που προέκυψαν από αυτή τη διαδικασία διαμόρφωσαν νέες ταυτότητες που γίνονται αντικείμενο δημόσιας αντιπαράθεσης. Η δημόσια μνήμη καταγράφει όλες αυτές τις μεταβαλλόμενες οπτικές για το παρελθόν που έχουν προκύψει και αναδεικνύει τις σιωπηλές μνήμες. «Η Δημόσια μνήμη θεωρείται κυρίως εκείνη η μνήμη η οποία δημιουργείται με δημόσιες πράξεις, δημόσιες τελετές, μνημεία, επίσημους λόγους στη βουλή ή με σχολικές εγκυκλίους, ονομασίες δρόμων και πλατειών με μνημεία και αγάλματα».[1]

Η δημόσια μνήμη είναι η διεπαφή όπου το παρελθόν εκπροσωπείται στο παρόν μέσω κοινών πολιτισμικών παραγωγών και αναπαραγωγών. Η παραγωγή της δημόσιας μνήμης γίνεται μέσω της παρουσίασης του παρελθόντος που αποτυπώνεται με την συγκεκριμένη μορφή μνημονικών χώρων και εκδηλώσεων που γίνονται σε αυτούς. Η δημόσια μνήμη μπορεί να ερμηνευτεί ως η διαδικασία κυκλοφορίας των αναμνήσεων μεταξύ μιας δεδομένης κοινότητας. Η δημόσια μνήμη διαφέρει από τις επίσημες αφηγήσεις, καθώς η πρώτη (δημόσια μνήμη) έχει μεγαλύτερη ποικιλομορφία και μεταβάλλεται. Αντίθετα, η επίσημη αφήγηση είναι πιο τυπική, μοναδική και σταθερή. Η δημόσια μνήμη έχει την ανάγκη πολλές φορές να επαναφέρει μνήμες. Αυτό μπορεί να συμβεί μέσα από εκδηλώσεις και ανέγερση μνημείων. Αυτές οι διαδικασίες πρέπει να είναι ορατές και δημόσιες σε χώρους με νόημα.[2] Η κυρίαρχη μνήμη και η δημόσια μνήμη έχουν μια παράλληλη πορεία και κάποιες φορές συμπίπτουν, αλλά και κάποιες φορές καλύπτει η μια την άλλη, παρόλα αυτά δεν ταυτίζονται. Ανάλογα με την πολιτικό - κοινωνική περίοδο αλλάζουν. Παράδειγμα αποτελεί η αντιμνήμη των ηττημένων του Εμφυλίου απέναντι στη κυρίαρχη μνήμη των νικητών. Άλλο παράδειγμα αποτελεί η δημόσια μνήμη που ανέπτυξε η δικτατορία την περίοδο 1967-1974 την οποία όμως δεν συμμερίζετο ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας. Άρα, τη συγκεκριμένη περίοδο η δημόσια μνήμη της χούντας δεν αποτέλεσε την κυρίαρχη μνήμη της ελληνικής κοινωνίας οδηγώντας σε ανάδειξη πλαισίων αντιμνήμης.[3] Η δημόσια μνήμη κάποιες φορές λειτουργεί ως μια επιλεκτική διαδικασία συμπερίληψης ή αποκλεισμού. Κάθε άτομο είναι ενταγμένο σε διαφορετικές συλλογικότητες μνήμης επηρεαζόμενο από φορείς, όπως η οικογένεια, η κοινωνική τάξη και το έθνος. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο και ανάλογα με τις κοινωνικό-πολιτικές μεταβολές η συλλογική μνήμη αναδεικνύεται, διαμορφώνεται, αποσιωπάται. Αυτή η διαδικασία επαναφοράς μνημών προκαλεί τις περισσότερες φορές συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις, που δεν αφορούν μονό την ερμηνεία της ιστορίας, αλλά μπορεί και να αφορούν και την δομή των κοινωνικών - πολιτικών θεσμών σε τοπικό επίπεδο, όπως στην περίπτωση ενός ανδριάντα μνημείου σε μια πλατεία ή σε ένα ευρύτερο παγκόσμιο επίπεδο, όπως στα πρώην κομμουνιστικά κράτη[4] και στα μνημεία του Εμφύλιου στην Αμερική.[5] Η δημόσια μνήμη μπορεί να είναι ένα μέσο αντίστασης στις κυρίαρχες επίσημες παραδόσεις του παρελθόντος κινητοποιώντας ομάδες προς μια κοινωνική δράση και μέσω της διατήρησης μιας αντιπολιτευτικής ταυτότητας ενσωματωμένης στις υποσυνείδητες μνήμες. Η ανάπτυξη αυτής της ταυτότητας μέσα από τοπικές και προφορικές ιστορίες μπορεί να είναι ένα ισχυρό αντίδοτο τόσο στις κρατικές όσο και στις ακαδημαϊκές αφηγήσεις του παρελθόντος, ειδικά σε ομάδες που περιθωριοποιήθηκαν μετά το τέλος του Εμφυλίου στην Ελλάδα. Η αποτύπωση του παρελθόντος που αφορούσε τον Εμφύλιο και το Β.Π.Π στην Ελλάδα μέσα από μνημεία χειραγωγήθηκε από τους νικητές του Εμφυλίου για να διαδώσουν το παρελθόν που θα ταίριαζε στα δικά τους κοινωνικά - πολιτικά συμφέροντα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο άρχισαν να δημιουργούνται αποκλίνουσες τοποθεσίες μνήμης, σε σχέση με τις αντίθετες συλλογικές και ατομικές μνήμες του Εμφυλίου, που αναδείκνυαν την ενοποιητική πατριωτική έκβαση του πολέμου. Η έννοια της δημόσιας μνήμης έχει συνδεθεί με την ανάπτυξη συναισθηματικών και ιδεολογικών δεσμών με συγκεκριμένους χώρους. Η μνήμη σε αυτούς τους χώρους δεν είναι απλώς μια ανάμνηση των παρελθόντων χρόνων. Είναι επίσης αγκυροβολημένη στην οπτική αποτύπωση του χώρου μέσα από ένα μνημείο. Αυτές οι τοποθεσίας γίνονται ορόσημα μιας ανάμνησης της ιστορίας και αποτελούν τη διασταύρωση μεταξύ των επίσημων και λαϊκών πολιτισμών. Η δημόσια μνήμη είναι ένα σύνολο αντιλήψεων και πεποιθήσεων που αναφέρονται στο παρελθόν και βοηθούν το κοινωνικό σύνολο να κατανοήσει ό,τι έχει προηγηθεί και να σχεδιάσει τη μελλοντική του δράση.[6]

[1]Αντώνης Λιάκος,«Τι είναι μνήμη»,στο, «Το Παρελθόν στο Παρόν: Μνήμη, Ιστορία και Αρχαιότητα στη σύγχρονη Ελλάδα», Αθήνα, 2018,εκδ. Καστανιώτη, σελ, 37.

[2]Foote Kenneth E. & Azaryahu Maoz, «Toward a geography of memory: Geographical dimensions of public memory and commemoration», Journal of Political and Military Sociology, 2007, σελ. 125-144.

[3]Αντώνης Λιάκος, «Τι είναι μνήμη», στο, «Το Παρελθόν στο Παρόν: Μνήμη, Ιστορία και Αρχαιότητα στη σύγχρονη Ελλάδα», εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα, 2018,σελ, 37.

[4]Kelly Hignett, «Monumental Makeover in Bulgaria Illustrates the Contested Status of Soviet-Era War Memorials»https://thevieweast.wordpress.com/2011/07/04/monumental-makeover-in-bulgaria-illustrates-the-contested-status-of-soviet-era-war-memorials/.

Martin Evans(2006)Memories, Monuments, Histories: The Re-thinking of the Second World War since 1989,National Identities,8:4,317-348,DOI: 10.1080/14608940601051943

[5]Kirk Savage, «The Past in the Present» : https://www.harvarddesignmagazine.org/issues/9/the-past-in-the-present

[6]Θωμάς Σιδέρης «Η ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ ένα οδοιπορικό στα πέτρινα δημοτικά σχολεία της ηπειρωτικής Ελλάδος», Κλειδάριθμος Αθήνα ,σελ,30.